türkiye'de orta gelirli bi ailede büyüdüyseniz ya da instagram motivasyon reelslarını izliyorsanız, size de hep bugün yaptıklarınızın geleceğinize yatırım olduğunu anlatırlar. ama aslında bugün yaptıklarınız geleceğe yatırım değil, geçmişin borcunu ödemektir.

güzel.

aynı zamanda yaşayan 3 tane ben olsun; şimdi, gelecek ve geçmiş. üzerinde bizzat kontrolüm olan tek ben şimdiki, şu an yaşadığım hayat. gelecektekine de dolaylı bir erişimim varken, geçmiştekine hiçbir türlü dokunamıyorum. sanki bir bilgisayar oyununa ortadan girmişim gibi yani, bi geçmişim var ama hatırlayabildiğim kadarıyla sınırlı.

geçmiş halimin de her gün için 24 saati, hedefleri, hayalleri düşünceleri vardı ki bi çok noktada şu anki benden daha stabil bi duygusal yapısı olduğunu falan da düşünüyorum. muhtemelen daha mutluydu, hatta belki daha idealistti; gerçeklerin farkında olmayan çocuklar hep daha idealist olurlar. o da bir sürü irili ufaklı mutluluk ve üzüntü yaşadı, şu an çoğunu hatırlamıyorum bile muhtemelen. okuldan dönerken bir sürü şey düşündü; bu düşüncelere güldü, üzüldü, streslendi. günün sonunda onun karakteri ve yaşadıkları birleşince şu anki ben oldum.

ama bu hikayede şöyle bir sıkıntı var, hatırlayamadığım bir sürü irili ufaklı olay şu anki beni oluşturmuş. belki otobüs beklerken gördüğüm rastgele bi sahne şu anki kişiliğimde önemli bir özelliğin gelişmesine sebep oldu ancak hatırlamıyorum bile. detaylı düşününce bu çok büyük bir haksızlık; bu, şu anki benim kendi üzerimde tam anlamıyla kontrol sahibi olmadığım anlamına geliyor, malum tüm geçmişime hakim olmam ve hatırlamam imkansız.

bu mantıkla şu anki benin kontrolü bende değilse gelecekteki benin kontrolü de bende olmuyor. o yüzden bugün yaptıklarımızın geleceğe yatırım olma ihtimali çok düşük. yani ben bütün gün verimli şeyler yapabilirim ama belki bu yazıyı yazarken içtiğim kahve boğazıma kaçacak ve bi'kaç saat sonrasını bile göremeyeceğim ve geleceğime yaptığım tüm yatırım boşa gidecek ya da iyimser bi' taraftan bakacaksak, yarın küçük bi tesadüfle; bir yetenek avcısı beni keşfeder ve bambaşka bir işe başlarım ve yine bugün yaptıklarım geleceğime bir yatırım olmaz. ne getireceği bu kadar kesin olmayan bir yatırıma hiçbiriniz girmezdiniz.

başta anlattığım gibi üzerinde en etkiniz olmayan halinize, yani geçmişteki halinize borçlu olmanız en mantıklısıdır. çünkü üzerinde etki sahibi olabildiğiniz bir şeye borçlanamazsınız.

yani aslında bizim şu an yaptıklarımız gelecekteki halimize bir yatırım ya da onun iyiliği için şu an cefa çekmek değil de geçmişteki halimizin kurduğu hayallerin borcunu ödemektir.

çünkü en yaşlı halinize eğer başardın mı diye sorarsanız size gençkenki hayallerinizin durumuna göre cevap verir.

peki, sizin 17 yaşındaki haliniz bu günleri görse ne hissederdi?

    hepimizin ataları öyle ya da böyle üç yüz bine yakın yıldır hayatta kalmak için yemek, üremek için eş seçiyor ve biz de içimizde bi’ yerlerde bu yüz biner yıllık tecrübeleri barındırıyoruz. hepi topu 100 yıl yaşıyoruz ve bu süre tüm hayat dersini almamız için hiç de yeterli bir süre değil. o sebepten kısayol olarak beyin bu jenerasyonların bilgi birikimiyle oluşmuş uyarıcı bir sistemle bize yardımcı oluyor. bu tecrübeler ne kadar günümüz yaşamına birebir uymasa da benzer örüntüleri gören beynimiz biz farkında bile olmadan bizi uyarıyor ya da destekliyor. buraya kadar her şey çok mantıklı, peki bunun ilişkilerde taktik yapmayla ne alakası var di’mi?

    bu yazıdakiler herhangi bir ikili ilişki için genellenebilir. anlatma kolaylığı olsun diye kadın-erkek romantik ilişkisi üzerinden örneklendirerek anlatacağım. olayı somutlaştırmak için en klişe ilişki taktiklerinden biriyle başlayalım: ‘geç yazmak’.

    geç yazmak aslında işe yarayan bir taktik, çünkü evrimsel olarak düşündüğünüzde herkesin kolonide belirli görevleri var ve kolonideki diğer insanların yaşamı da bir noktada herkesin görevlerini yerine getirip getirmemesine bağlı. eğer bir insanın birinci önceliği sizseniz (ilişkinin daha erken aşamaları için), ya da karşınızdaki insan her an size cevap verebilecek müsaitlikteyse bu bir nevi onun kendi hayatında başka bir işle meşgul olmadığını gösterir. evrimsel olarak elinden iş gelmeyen birinden doğacak çocuğunuzun yaşama şansı daha düşüktür ki bu beynin asıl amacı olan neslin devamı için çok büyük bir kırmızı alarmdır. geç yazma taktiği aslında bu kırmızı alarmı nötrleyen bir simülasyondur ve bilerek mi geç yazıyor yoksa gerçekten işi mi var sorusunu yanıtlayamayacağımız için de bunu doğru kabul eder ve karşı tarafa daha çok ilgi duyarız.

    ayrıca bu taktiğin başka bir evrimsel boyutu da beynin yine nadir olanı istemesidir. annesi ev hanımı babası çalışan insanlar çocukluklarını düşündüğünde bu dediğimi çok daha net anlayacaktır. tüm gün sizinle olan annenizin sevgisi sadece akşamları eve gelen babanın kapıdan girişi kadar heyecan verici değildir çünkü beyin her zaman ulaşılması daha zor ve nadir olanı ister. ulaştığınızda da sizi tatmin eden hormonlarını daha çok salgılar, çünkü dünyadaki gerçekten değerli şeyler çok azdır ve beynin herhangi bir konu için böyle düşünmesi hayatta kalmak için çok değerli bir mekanizmadır.

    şimdi asıl soruya tekrar dönelim: e ilişkilerimizde taktik yapmalı mıyız?

    buraya kadar anlattıklarımdan bu soruya çıkan cevap büyük ihtimalle evet ama bu cevap şöyle bir ikilem de doğuruyor: taktik yaparak bir insanla sağlıklı bir ilişki kurabiliyorsak biz aslında kimiz ve bizim normal halimiz sevilmeye layık değil mi? ilk sorunun cevabının evet olması son sorunun cevabını da evet yapıyor ki bu doğru ve istenilen bir cevap değil.

    her insanın herhangi ikili ilişkisinden çok daha önemli bir ilişkisi vardır: kendisiyle ilişkisi ve kendisine karşı sorumlulukları. kendimize karşı taktik yapamayız. taktikler ikili ilişkilerde ideal hayatı bir şekilde simüle ettiği için başarılıdır ama kendimizle olan ilişkimizde yalan söylemenin bir sınırı vardır ve istediğimiz her bir şeyi elimizden kaçırdıkça bu sahtelik zarar görür ve bir noktada sonlanır. bu sebepten kendimize karşı taktik yapmak çabuk sönen sahte bir kıvılcımdır aslında.

    tüm bunların ışığında asıl sorumuzu şöyle bir sonuca bağlıyoruz. ilişkilerde taktik yapmak bazı noktalarda işe yarayabilir, ancak bizim zaten bu taktiklerin ana fikri olan sebepleri doğal bir şekilde kendi hayatımızda bulundurmamız gereklidir. bu hayatta bir şeyleri başarabilmek için halihazırda kendi meşguliyetlerimiz olmalıdır ve karşıya her an her saniye cevap verebilecek bir konumda olmamalıyızdır zaten, yani bunu taktik olarak değil de hayatın kendisi olarak yapmalıyızdır. ki böyle bir durumda karşıya vakit ayırabildiğimiz anlar da daha değerli olur ve sağlıklı bir ilişkinin devamı için fedakarlıklar yapmak önemlidir. yani burdaki konu hiçbir zaman ulaşılabilir olmayın demek değildir. kendiyle sağlıklı bir ilişkiye sahip bir insanın ikili ilişkilerinde taktik yapmasına gerek yoktur çünkü zaten karşı beynin aradığı doğru örüntülere kendi hayatında sahiptir. aynı şekilde kendisiyle ilişkisinde başarısız bir insan da ikili ilişkisindeki taktikleri uzun süre devam ettiremez çünkü bir noktada karşı taraf hayatınıza dahil olmaya başladıkça o simülasyon da bir şekilde çöker.

    asıl soruya son kez tekrar dönelim: e ilişkilerimizde taktik yapmalı mıyız?

    kendinizle ilişkiniz o kadar sağlam olmalıdır ki herhangi başka bir ikili ilişkinizde taktik yapmak zorunda kalmayasınız. taktikler doğru olanı simüle etmek için vardır ve bunları gerçekçi bir şekilde de hayatımıza katabiliriz. böylece kendi hayatımızdaki kişisel başarılardan da tatmin bir hayat yaşayabilir, aynı oranda ikili ilişkilerimizden de doğru ve tatmin edici geri dönütler alabiliriz. bu başka bir bakış açısından siz kendinizi sevmiyorken başkası sizi neden sevsin gibi de düşünülebilir.

    her başlangıç, gerçek bir başlangıç olabilmek için içinde bir son bulundurmak zorundadır. bitmemiş bir hikayeye yeni bir giriş yazamayacağınız gibi bir şeylere son vermeden yeni başlangıçlar yapamazsınız. öncesinde bir son bulundurmayan başlangıçlar sadece geçici durumlardır ve en ufak sarsıntıda sizi son vermediğiniz olaya geri döndürür. sonu olmayan başlangıçlar bir nevi oyunlarda öldüğünüzde tekrar doğduğunuz ‘checkpoint’ler gibidir. sonu olmayan bir başlangıç, bir şeylere başlamak değildir.

    bir de bu önermenin tersine bakalım. her son bir başlangıç mıdır? insanlara umut aşılamak üzerine kurulu günümüz toplumu, insanların hayata karşı daha iyimser bakabilmesi için her son bir başlangıçtır diye aslında hiçbir şeyin bir sonu olmadığı fikrinden dallanan bir deyiş kullanırlar. aslında bu mantıklıdır çünkü ölümden sonra yokluğu düşünürken bile içi daralan insanoğlu için bir şeylerin sonu olması fikri ürkütücüdür. o yüzden her sonun yeni bir başlangıç olduğu fikrinin arkasındaki boşluğa düşmeme fikri mantıklıdır. ama mantıklı olan her şey doğru değildir. ama bazen bazı şeyler sadece biter. mesela bi’ spor müsabakasında bir maçı kaybederseniz turnuvadan elenirsiniz ve bu bir sondur. kimse size gelip bu sonun sizin için yeni bir başlangıç olduğunu söylemez çünkü bu anlamsızdır. turnuvanın sonu gelmiştir ve bu hiçbir şeyin başlangıcı değildir. aynı şekilde bu cümle hayatın kendi akışında da anlamsızdır. belki hayatınızın fırsatı elinize geçmiştir, siz bu şansı gerektiği gibi kullanamamışsınızdır ve bu bir sondur ve bu son hiçbir şeyin başlangıcı değildir. elbette yeni şanslar bulabilirsiniz. ama hem bir önceki fırsatı kaçırdığınız için oluşan bir fırsat değildir hem de bu durum hayatınızın şansını kaçırmış olduğunuz gerçeğini değiştirmez. yani aslında hayatta hep bir şeyler başlar ama her başlangıç bir sona bağlı bir olmayabilir. yani her son yeni bir başlangıç değildir. bazen sonlar sadece sondur ve geri dönülemez hatalardır. her sonun yeni bir başlangıç olma fikri ucuz bir umuttur. hayatta sonlara bağlı olmayan yeni başlangıçlar vardır ve gereksiz umutlar beslemek yerine bu yeni başlangıçlara atlama cesaretini göstermek, hayatın dönemsel yapısında en mantıklı karardır.

    sonların kesin olan tek özelliği insanların kişilikleri üzerindeki etkileridir. hayat dönemseldir ve her son üzerinize o dönemin bir çiziğini bırakır. bu çizikler tıpkı rütbeler gibidir. her çizik sizi daha rütbeli ve olgun insan yapar. yani her son sizi bir sonraki dönem için yetkin hale getirir. eğer o dönemden gerekli dersi alamamışsanız bu son ve başlangıçlar siz o dersi ve rütbe terfisini alana kadar devam ederler. bu yüzdendir ki bu yeni izlerle yaşadığımız başlangıçlar ve sonların hiçbiri birbiriyle aynı değildir. olaylar tamamen aynı olsa bile sizin rütbeniz aynı değildir. hayat bu yüzden dönemsel ve döngüseldir. aslında hep yeni başlangıçlar ve sonlar vardır ancak her olaydan üzerimize yeni bir çizik kaldığı için hiçbiri birbirinin aynısı değildir.

    her başlangıç bir sondur ama her son bir başlangıç değildir. mutlu sonlar dilerim.

    senin içine sorduğun soruların öznesi ben miyim sen misin peki?

     İnsanlığın ilerleyebilmesi ve hayatın bi' şekilde devamı için çokluk doğruluk doğurmak zorundadır. Yani çoğunluğun inandığı şeyler doğru olmak zorundadır. Matematik ve fizik gibi aklımıza gelen en rasyonel olguların temeli bile aslında tamamen çoğunluğun doğru olduğu varsayımı üzerine kuruludur. Mesela yer çekimiyle ilgili o efsanevi elma sahnesini ele alalım. Belki katrilyon birinci denememizde elma aşağı değil de yukarı doğru hareketlenecektir ancak biz daha o kadar deneme yapmadığımız için yer çekiminin varlığını kabul etmişizdir. Ya da belki elmayla dünya birbirine aşıktır ve binlerce yıl sonra birbirlerini çekmeyi bırakacaklardır ancak biz yer çekiminin ebedi bir şey olduğuna ya da 2+2'nin 4 olduğuna inanmak zorundayızdır ki tüm insanlık ortak bir zemin üzerinde yükselebilsin. 

    Aslında trilyon defa attığımız paranın hep yazı ya da tura gelmiş olması, trilyon birincinin de yazı gelme olasılığının 1/2 olduğu gerçeğini hiçbir zaman değiştirmez. Yani çokluk doğruluk doğurmaz ve bu tamamen insanlığın ilerleyebilmesi için uydurulmuş bir yanılsamadır. Ne var ki içimizdeki insani dürtüleri buna inandıramayız çünkü insanlığın gelişmesi için bir şekilde çokluğun doğruluk olduğuna inanma ihtiyacı zihnimizin en derinlerine kazılıdır.

    Bu durum sadece rasyonel bilimlerde değil toplumsal yaşamda da kendini sık sık gösterir. Özellikle insanlığın soyut gelişmeler kat edebilmesi için çoğu insanın inandığı şey doğru olmalıdır ki diğer insanları çokluğa değil de doğruya inandırmak daha kolay olabilsin ve ortak bir ilerleme kat edilebilsin. Çoğunluğun onayladığı toplumsal normlar doğru olarak kabul edilmelidir ki toplumun diğer bireyleri bu doğrulara inansınlar ve toplumsal sürdürebilirlik sağlanabilsin. Ancak bu konu üzerinde azıcık düşünen herkes farkındadır ki toplumsal normların birçoğu kişisel ölçekte çok yanlıştır ve yapılan genellemeler tabii ki mozaiğin hiçbir parçası için tam anlamıyla uyuşmamaktadır.

    Kişisel hayatlarımızdaki asıl sıkıntılar da tam olarak bu farkında olmadığımız kabullenişten başlar. İnsanlığın varoluşu kadar eski olan bu yaklaşım içimize o kadar işlemiştir ki bu sebepten ötürü bir sürü hata yaparız. Her olayın kendi içinde eşsiz olduğu algısını yitiririz bir yerden sonra. Birkaç insanın bizim için veya vereceğimiz kararlar için yapacağı aynı doğrultudaki yorumları gerçeklik zannederiz ve doğru algımız bozulur. Bu yanılgının altında, çokluk yanılgısının yanında tüm insanlarda olan akıl verme ve akıl alma hevesi de yatar aslında. O yüzden hepimiz çoğu kararlarımızı başka insanlara danışırız ve onların söyledikleri çoğunluğa uygun gerçekleri doğru kabul ederiz ya da çoğunluğun söylediği şey isteğimizle örtüşmese bile mantık çerçevesinden çıkmamak için isteğimizin bu olduğunu sanırız.

    Tüm insanlar anlatmaya ve bilmeye bayılırlar, özellikle de bildikleri şey karşı taraftan tasdik aldığı zaman. Aynı zamanda tüm insanlar bir bilgi parçacığıyla hayatlarının değişeceğine inanmak isterler. En çok satan kitapların arasında aforizmaların olma sebeplerinden biri de budur, insanlar hayatlarını değiştirecek "o cümleyi" ararlar birçok zaman. Hatta bu durum, en klasik popüler kültür hikayelerinde bile her şeyi bilen ak sakallı bilgenin başrole "o cümleyi" söylemesi ve hikayenin bi' anda çözülmesi şeklinde de vuku bulmuştur. 

    Hayat, çokluklara inansaydı şu an bir çoğumuzun ismini bile duymamış olacağı efsanelerle doludur. Atatürk, Samsun'a çıktığı zaman kimsenin ona yaptığı şeyin mantıklı olduğunu söylediğini sanmıyorum mesela. Bunun ana sebebi size akıl veren ya da verecek olan kimsenin siz olmadığı ve olayları tüm detaylarıyla anlatsanız, hatta tüm olayları bir kameradan izletme şansınız olsa dahi işin duygusal boyutuna ve deneyimlerinize hiçbir zaman siz kadar hakim olamayacağıdır. Yani bir basketbol koçundan futbol takımınız için duyacağınız "o cümleler" ilk başta kulağa mantıklı gelebilir ancak sahaya çıktığınız zaman işler pek de istediğiniz gibi gitmez. Örneğin Atatürk'e başarısız olacağını söyleyen birisi Atatürk kadar ileri görüşlü ve küçük detayları görebilen birisi olmayabilir ki toplumun birçoğunun ortalama bir zekaya sahip olarak yaşayıp öldüğünü de göz önünde bulundurursak aslında çokluk, efsanelere ve asıl olan gerçeklere ulaşılmasındaki en büyük handikaptır.

    Efsaneleri yaratmanın önündeki en büyük engel çokluğa ve çokluktan dolayı mantıklı sandığımız şeylere karşı gelmekte olan cesaretsizliğimizdir.

    İçinizdeki çocuk konseptini hepiniz duymuşsunuzdur. Çocukluğu mutlulukla bağdaştırdığımız için de hep içinizdeki o küçük çocuğu öldürmeyin derler. Yani bir nevi mutlu olun. Ben de buna inanıyorum, içimdeki çocuk benim o an için mutlu olmamı sağlıyor ama bu mutluluğun bana sağladığı fayda konusunda biraz şüpheliyim. İçimdeki çocuk mutlu olmamı sağlıyor çünkü beni hala kararlar vermek zorunda olmadığıma, ağladığımda istediğimi alabileceğime, yaptığım irili ufaklı her hatanın "çocuktur o yapar boş ver" tepkisiyle karşılanması beklentisini oluşturuyor.

    Beni ne kadar tanıyorsun bilmiyorum ancak hala en yakın çevremi çocukluk arkadaşlarım oluşturuyor. Yani bir zamanlar en büyük derdi kale kuracak taş bulmak olan çocuklar olarak şu anki dertlerimizin üstesinden de birlikte gelmeye çalışıyoruz. Bu tabii ki hayatımdaki en değerli şeylerden biri. Çünkü içimdeki çocuk ve o çocuğun anıları hiçbir zaman ölmüyor, hatta birlikte deneyimlediğimiz yeni anılar bile çocukluk anıları oluyor benim için. Yani içimdeki çocuğu bırakın öldürmeyi, onunla görüşmediğim bir günüm bile yok. Arkadaşlarımla her sohbetimde o çocuğu tekrar çağırabilme lüksüne bile sahibim.

    Çocukluk arkadaşlarımla vakit geçirdikçe içimdeki çocukla bağlantım güçleniyor, içimdeki çocuğu hatırladıkça da çocukluk arkadaşlarıma daha sıkı sarılıyorum. Yani bu sonsuz bir paradoks aslında. İçimdeki çocukla bağım güçlendikçe bahsettiğim olumsuzluklar da daha kuvvetli oluyor haliyle.

    Çocukluk karar vermemek olabilir ancak benim irili ufaklı çok fazla karar vermem gerekiyor. Çocukluk oyun oynamak olabilir ancak benim yapmam gereken de çok fazla işim var. Yani anlayacağınız içimdeki çocuk bir noktadan sonra benim için gerçeklerden çok uzak sadece mutluluğuma odaklı yeni bir hayat simüle etmeye başladı.

    İçimdeki çocuk hep aynı yaşta kaldıkça, ben de yıllara söz geçiremeyip büyüdükçe aramızdaki yaş farkı epey arttı. Aramızdaki yaş farkı arttıkça da kuşak çatışmalarımız daha da belirginleşti. İçimdeki çocuk; yaptığım işlere adeta sabah ailesi işe giderken gözünü açmış bir çocuğun ailesinin işe gitmesini izler gibi kayıtsız, ben bir şeyler yapmaya çalıştıkça bacağıma sarılıp oyun isteyen biri haline dönüştü. Hatta bir noktadan sonra içimdeki çocuk o kadar büyüdü ki dışım da çocuklaşmaya başladı.

    Bu durumun aslında üniversiteye gitmeden önce çok farkında değildim, sonuçta çocukluğumun geçtiği yerde çocukluğumun geçtiği insanlarla yaşadığım bir akvaryumdayken dış dünyanın bana ne kadar kaba davranabileceğinin farkında değildim. Özellikle küçük şehirde yaşayanlar bu dediklerimi çok iyi anlar, büyük şehirlerin aksine küçük şehirlerin bi' kibarlığı olur. Üzüldüğünüzde şehir sizin için yavaşlar, büyük şehirler kadar umursamaz değillerdir. Küçük şehirlerde çocukların oynayabileceği boşluklar daha fazladır, büyük şehirlerde çocuklara pek yer yoktur.

    Peki çözüm?

    Bu serinin biraz deneyim paylaşma ve nasıl üstesinden geldiğim konseptinde ilerleyeceğini söylemiştim. Şimdi de çözümün tarifine geçiyoruz.

    Benim bu sene özelinde öğrendiğim en değerli şey içimdeki çocuğu öldürmeden ona söz geçirebilmeyi öğrenmek oldu sanırım. Bu yüzden de ilk yazımda bundan bahsetmek istedim. İçimizdeki çocuk olgusu hep sabit yaşta bir çocukmuş gibi anlatılır bize. Hep aklımıza aynı yaştaki çocuk gelir mesela ama insanlar şunu gözden kaçırıyor ki 50 yaşında bir insanın içindeki 6 yaşında bir çocuk bu insana ne mutluluk ne de yaratıcılık sağlayabilir. Yani olması gereken konsept aslında içimizdeki çocuğun bizden hep belirli bir yaş küçük olmasıdır. Kuşak çatışması olmaması için her yeni yaşımıza girdiğimizde onun da yaşlanması, aramızda sözgelimi hep 10 yaş olması gerekir.

    Ben bu durumun üstesinden içimdeki çocuğu büyüterek ama büyük haline daha çok sarılarak geldim. Artık içimdeki çocuk bacağıma sarılıp hadi oyun oynayalım diyecek kadar küçük ve hayat tecrübesinden eksik değil, aksine o da benimle büyüyen, oyuncaklarını tekrar bulabilmek için oynadıktan sonra toplaması gerektiğinin bilincinde olan, oyun oynamanın en çok ödevleri bittikten sonra zevk verdiğini bilen biri.

İnsanlığın bilişsel düzeyde yaratmış olduğu en büyük şeyin sanat olduğunu düşünürsek, bu sanatı yaratan duyguyu da büyük bi' titizlikle incelememiz gerekir. Aşk dediğimiz duygu en temelinde eski dönemlerde çok eşli bir hayat düzeninde yaşayan atalarımızın, hayatlarını bir anlamda düzene sokmak için karşı cinsten belirli bir kişiyi seçip diğer hemcinslerinden koruma içgüdüsüdür. Yani aşk temelde içgüdüdür. Bu sebeptendir ki mağara duvarlarına kendini kazıtan aşk günümüzde hala şiir satırlarının aralarında kendine yer bulmaktadır. Peki aşk bu kadar mantıksal açıklaması olan bir şey olabilir mi?

Aşkı anlamak için önce sevgiyle arasındaki farka bakmamız gerekir. Her şeyden önce aşk da sevgi de sadece insana karşı duyulan bir his değildir. Bir nesneye, bir işe ya da hayalinizdeki, bu dünyada hiçbir karşılığı olmayan bir şeye bile aşık olabilir veya sevgi duyabilirsiniz. Aşk dediğimiz şey aslında sevginin ekstrem halidir. Aşkın ve sevginin tanımı herkes için farklı olabilir ve bu işin güzelliği de buradadır. Ben bunun hakkında çok düşündüm ve sonuç olarak benim için aşkın tanımının “Bir şeyi/kişiyi kendinden bile fazla sevme durumu.” olduğunu söyleyebilirim.

Bu tanımı biraz açmak istiyorum. Hepimiz kendimizi severek doğuyoruz. Yaptığımız büyük, küçük her şeyi temelinde kendimizi mutlu etmek için yapıyoruz. Hatta psikolojimiz bile bu kendini sevmek temeli üzerine oturuyor. Az ya da fazla olması karakterinizi belirlemekle birlikte, hepimizde bu kendi sevme olayı olmak zorunda aksi taktirde yaşamak için bir sebep bulamaz, hepimiz yüksek ihtimalle intihar ederdik. Hayatımızın büyük çoğunluğunda sevgi listemizin başında kendimiz bulunuruz. Çünkü hayatta kalabilmek için bu böyle olmak zorundadır. Atalarımızın da dediği gibi “Önce Can, sonra Canan.” Aşk dediğimiz şey ise tam olarak Canan’ın Can’dan önce gelmesi durumudur. Bu Canan dediğimiz şey konuya göre farklılık gösterebilir. Mesela dini bir kontekst içinde Canan yaratıcıdır, romantik bir ilişkide sevgiliniz, kişisel hayatınızda ise hayallerinizdir.

Aşık olmak hem çok büyük bir meziyet hem de ulaşılması imkansız gibi gözüken, ulaştığınızdaysa hayatta yaşayabileceğiniz en güzel histir. Çünkü birini kendinizden fazla sevmek bir nevi benliğinizden kurtulmanızı sağlar. Benliğinizden kurtulmak, ruhunuzu bedeninizden ayırıp özgürce dolaşabilmeniz demektir. Bundan ötürü neredeyse tüm ruhani öğretilerin içinde benliğinden kurtulmak, başka şeylere -bu tanrı olabilir, doğa olabilir- tapınmak ve ekstrem bi’ sevgi -aşk- duymak üzerine şekillenmiştir. Yani nihai mutluluk olarak gözüken şey bendinizden sıyrılmaktır ve bunun belki de tek yolu aşık olmaktır. Diğer yandan aşk kendine saygısızlıktır. Birine kendinden fazla değer vermek ve kendi mutluluğunu bile önemsemeden onun mutluluğu için çabalamak kulağa gelen belki de en mantıksız şeydir ki aşk bu mantıksızlığı bile gönüllü yapmayı sağlayabilecek kadar ekstrem bir duygudur.

Biraz da başka bir fenomen soruya cevap arayalım: Aşk her şeyi affeder mi?

Sevgiyle aşkın bulunduğu düzlemin katlama çizgisi bu sorudur aslında. Bu sorunun bir tarafında sevgi bir tarafında aşk yer alır. Sevgi her şeyi affetmez, hatta sevgi çoğu şeyi affetmez. Çünkü sevgi birini kendi mutluluğunuz için sevmektir. Mesela arkadaşlarınızı sizi mutlu ettiği için seversiniz. Ancak aşk her şeyi affeder. Aşkın olayı budur çünkü. Aşk paradokstur. Aşk kendine saygısızlık yapmaktır. Bu yüzden aşk kendine saygısızlık yaptıkça büyür. Bazı insanlar işine karşı bir aşk duyar. Bu aşk bazen kendi ailesini bile görmezden gelmesine hatta yitirmesine sebep olur, ancak böyle olunca işine karşı daha büyük bir aşk duyar. Birine aşık olursunuz, onun yaptığı normalde hiçbir şekilde kabullenme ihtimaliniz olmayan şeyleri kabullenirsiniz ve bu kabulleniş sizin kendi aşkınıza olan saygınızı arttırır, aşkınızı büyütür. Buradaki asıl önemli nokta zehirli bir ilişkiyle fedakarlık arasındaki sınırı doğru çizebilmektir. Aşk fedakârlıktır ama zehirli bir ilişki size zarar verir. Her ne kadar bedeninizden uzaklarda uçmak iyi hissettirse de bazen bedeninize dönüp olanı biteni mantık çerçevesinden değerlendirmek gerekebilir. Kısaca belirli bir sınırı aşmadığı sürece aşk her şeyi affeder, aşk her şeyi affetmektir.

    Takdir edersiniz ki ülkemiz son zamanlarda pek güzel günler geçirmiyor. Bunların siyasal boyutları elbette var ama bunları onlarca siyasetçi ve yorumcu zaten her gün saatlerce kısır döngü içinde tartışıyor. Zaten benim de bu anlamda yorum yapacak yetkinliğim de yok. Ben kendimi daha yetkin hissettiğim, 18 senedir içinde yaşadığım ve gözlemlediğim gelişmemize en çok engel olan toplumsal nedenlerden bahsedeceğim. Öncelikle yanlış anlaşılma olmaması için şunu belirtmeliyim ki bu bahsedeceğim şeyler herhangi bir etiketten (siyasi görüşten, ırktan, şehirden...) bağımsız, bu toprakların suyunu içmiş hemen hemen hepimizde bilinçli veya bilinçsiz bulunan şeyler.

    Önce konunun kafanızda daha kolay canlanması için güncel örneklerle başlamak istiyorum. Etiketten bağımsız olduğunu kanıtlamanın da en basit olduğu mecralardan biri olan milli takımlarla başlayalım. Sporla bi' ilginiz varsa ki yoksa bile azıcık sosyal medya kullanıyorsanız "Bizim Çocuklar'ı" duymuşsunuzdur. Eğer duymadıysanız da konuyu azıcık açıklayayım. Son dönemlerimizdeki nitelik ve nicelik anlamındaki en iyi futbol kadromuz; turnuva başlamadan ülkemiz medyasının şampiyon ilan ettiği, turnuva sonunda da turnuva tarihinin en kötü sonuçlarından birini yapan Bizim Çocuklar. Bu gerçekten çok ciddi bir başarısızlık, özellikle de bu kadar beklentili bi' kadroya sahipken. Oyuncularımızın çoğu belli bir seviyenin üzerinde, kendi takımlarında ışıldayan oyuncular; yani başarısızlığın sebebi bu değil. Konuyla biraz ilgili insanlar şu an teknik direktör hatası diyebilirler ama bu takım iyi sonuçlar aldığında da aynı teknik direktör vardı, yani bu başarısızlığın alt başlığı olabilir ama ana sebep yine bu değil. Peki ne o zaman?

    Çok benzer bi' senaryo yaşayan başka bir milli takımımızdan bahsedelim; ilk maçlarında son olimpiyat şampiyonu takıma karşı kusursuza yakın bir performans veren, bu maçtan sonra yine medyamız tarafından şampiyon ilan edilen, sonrasında mutlak favori olduğu bir takıma karşı çeyrek finalde elenen bir milli takım: Filenin Sultanları. Tabii ki olimpiyatlarda çeyrek finale çıkmanın bi' başarı olmadığını savunacak değilim ama yine biraz ilgiliyseniz bu takımın hakkının bu olmadığı, bu takımla bu başarının aslında bir başarısızlık olduğu fikrime muhtemelen katılırsınız. Yine kadromuz ve teknik ekibimiz son olimpiyat şampiyonunu mutlak üstünlükle yenecek güçte, yani sorun yine kadro veya teknik ekip değil. Peki ne o zaman?

    Neden ülkemizde çoğu insan dış güçlerin bizi kıskandığına inanıyor? Ya da ülkemizde neden en çok "Diriliş -Kuruluş" tarzı diziler izleniyor? Ya da en basitinden neden tüm milli takımlarımızın özel bi' ismi var?

    Biz toplum olarak başarısızlığı kabul edemeyen bir toplumuz. Bu aslında güzel bir özellik ki şu an tarihimizin devam etmesinde bunun payı yadsınamayacak kadar büyük ama şöyle bir sıkıntı var ki uzun bir süredir aklınıza gelebilecek çoğu branşta başarısız bir toplumuz. Aslında olması gereken, mantığa yatan başarısızlığı sevmediğimiz için sorunları hallederek başarılı olmamız olabilir ama biz başarısızlığı bunun üzerine düzeltmek için uğraşabilecek kadar bile tahammül edemeyecek derecede sevmiyoruz. Bunun sonucu olarak da sonuçlara eğilmek yerine başarısızlığı inkar eden bir topluma dönüştük.

    Başarısızlığı inkar etmenin en kolay yolu suçu başkasına atmak ve olayı dramatize etmektir. Yarın başlayacağınız diyeti bozmuşsunuzdur çünkü en yakın arkadaşlarınız sizi yemeğe davet etmiştir; spora başlayamamışsınızdır çünkü tam uyandığınızda ağrınız başlamıştır; Gelişememişsinizdir çünkü dış güçler sizin gelişmenizi engellemiştir; Milli takımınız başarısız olmuştur ama aslında bu bi' başarısızlık değildir, siz aslında bu vatan için neler yapmamışsınızdır ki*... 

    Başarısızlığı inkar etmenin bi' diğer güçlü yolu da başarısızlığın arkasını güçlü bir hikayeyle doldurup sanki o işi başarmışsınız gibi göstermek ve bu başarıyı topluma yedirerek herkesin gönlünü hoş tutmaktır. Mesela hiçbir şey başlamadan, "İşte şampiyon, işte taraftar!" diye reklam çekebilirsiniz; Daha sahaya bile çıkmamış bi' takım için her türlü reklam panosunu "Şampiyon 'Bizim Çocuklar'!" şeklinde de donatabilirsiniz; Ülkenizin şu anki durumunu umursamayıp yıllar önceki sıkıntıları dramatize edebilir, zafer tadını hala yaşatacak üzerinden yüzlerce yıl geçmiş olayları sanki hala geçerliymiş gibi de anlatabilirsiniz. 

    Kısaca demek istediğim; şu an hepimiz 2003 Eurovision'u, Euro2008'i, 2002 Dünya Kupası'nı, maNga'nın verilmeyen birinciliğini hatırlıyoruz ama şu an 2021 yılındayız bizim bunları hatırlamamamız gerekiyordu. Bizim arada geçen onca yılda bu başarıları unutturacak yeni başarılar kazanmamız gerekiyordu. Bizim Çocuklar'ın, Filenin Sultanlarının sahaya çıkmadan önce değil sahaya çıktıktan sonra Bizim Çocuklar, Filenin Sultanları olmaları gerekiyordu. Filenin Sultanları çeyrek finale çıkarak aslında tarih yazmadı. Milli futbolcularımız sahada savaşmıyorlar, spor yapıyorlar. Tüm dünya bize karşı değil. Yıllar öncesinin çok kötü olması şu anın çok kötü olduğu gerçeğini değiştirmiyor. Kötü giden şeyler kötü gidiyorlar ve bizim bu başarısızlıkların önünü ve arkasını başarıymışçasına doldurmamız da maalesef hiçbir işe de yaramıyor.

* https://www.youtube.com/watch?v=tY-PT0ND0uk&ab_channel=FUTBOLED%C4%B0TLER%C4%B0

Aynı zamanda bir işi mükemmel yapmaya çalışmak sizi ve zihninizi zinde tutar. Mesela bir sınavdasınız, kendinize 20 firelik bir kota belirlediniz ve önünüze çok zor bir soru çıktı muhtemelen üzerine çok kafa yormazsınız çünkü daha 19 hakkınız daha vardır. Böyle böyle derken yanlışlar birikir ve hedefinize ulaşmayı geçtim hedefinize yaklaşamazsınız bile. Diğer senaryoyu düşünelim mükemmel yapmak istiyorsanız her soruyu o sınavın tek sorusu gibi çözmek zorundasınızdır ve bu sizi gerçekten inanılmaz bir motivasyon ve kondisyon sağlar çünkü zihnininiz bu işe kilitlenmiştir. Gerçek hedefiniz mükemmel olmak olmasa bile mükemmeli hedeflerseniz ve kendinizi buna inandırabilirseniz hedeflerinizin çok üzerinde başarılar bile elde edebilirsiniz.

Şu an size bu dünyada en çok istediğiniz şeyi sorsam belki sorduğum kişi sayısı kadar farklı cevap alabilirdim ama ikinci soru olarak bunu neden istiyorsunuz diye ekleseydim yaklaşık olarak herkesin cevabı aynı olurdu. Hayattaki en büyük isteğimizden, yaptığımız en küçük şeye kadar her şeyin sebebine, belki de tüm insanlık tarihindeki bütün insanların ortak hayat gayesinden bahsedeceğim bugün. 

Mutluluk belki de görüp görebileceğimiz en evrensel kavramdır. -Eğer uzaylılar varsa eminim ki onların da hayat gayesi mutluluktur.- Mutluluk, tanımsal olarak bir kavramın sahip olabileceği belki de en büyük tanıma sahip. Mutluluğun en büyük ironisi de zaten tam olarak burada başlıyor. Bu tanımlar öylesine devasa oluyor ki, çoğu zaman mutluluğun dışına ördüğümüz duvarlar olmaktan öteye geçemiyorlar. Öyle ki sadece duvar olmakla kalmayıp mutluluğun çevresine dikilmiş aynalar misali normalde yakın olanı uzaktaymış gibi gösteriyorlar. Tanımların aksine, mutluluk "ulaşılabilen" değil "sahip olunabilen" bir şeydir. Hatta bazen ulaşma kısmı o kadar ağır basıyor ki mutluluk, çoğu zaman ararken neyi aradığımızı unuttuğumuz şeylerden biri haline geliveriyor. Biraz neden sahip olunabilen bir şey olduğunu açmak istiyorum. 

İnsanlık tarihine baktığımızda büyük bir kısmını tarih öncesi çağların oluşturduğunu, yani çoğu davranışımızın şu anki modern hayatımızdan ziyade eski zamanlardan bize kalan miraslar olduğunu söyleyebiliriz. O yüzden tarih öncesi çağlarda yaşayan bir insanın hayatını düşünelim: Sabah gözünü açtı ve aç, yemek bulması gerekiyor. O kadar aç ki açlıktan başka bir şey düşünme lüksü yok. Sonra avlanmak için ormana çıktı. Avlayabileceği bir hayvan gördü. Belki de tüm gün onu avlamak için uğraşması gerekiyor. Çünkü bir daha ne zaman hayvan bulacağının bir garantisi yok. Yani geleceği düşünme lüksü yok. Daha sonra tüm konsantrasyonuyla birlikte tüm gün hayvanı avlamaya çalıştı. Avlarken de başka bir şey düşünmeye lüksü yok. Avladıktan sonra kendisine uyuyabileceği sıcak bir yer bulmak zorunda. Çünkü bulamazsa ölecek, yani başka bir ihtimal düşünme lüksü yok. Ertesi sabah gözünü açtı ve her şeye tekrar, en baştan başladı.

Şu anki rahat halimizle bunları düşününce, bunun her gün devam edecek bir döngü olduğunu düşündüğünüzde bile daralmış olabilirsiniz. O zamanlar için de öyleydi ve hayatta kalabilmek için bunların kolaylaştırılması gerekiyordu. Beynimiz tam olarak da bu sebepten ötürü bu işleri tamamladığımızda bize haz verecek enzimler üretmeye başladı. Şu anki rahat hayatımızdaki bize en çok haz veren şeyleri düşündüğümüzde de hepsinin bu evrimin bir yansıması olduğunu görebiliriz. Yemek yemekten uyumaya, üremekten su içmeye kadar aklınıza gelebilecek bütün bu yaşamak ve tür devamlılığı için zorunlu, eğer işin sonundaki haz olmasaydı hayli yorucu olacak olan ve bu sebeple de çoğumuzun yapmayacağı bütün bu aktiviteler en büyük hazlarla sarılmıştır. Yani beynimiz bir şeye ulaşarak değil sahip olarak mutlu olmaya programlanmıştır.

Bu döngüye bir de mutluluğun dışında, mutluluğun bir nevi en büyük düşmanı olan stres penceresinden bakalım. Eski çağ adamımız eğer ölecekse o anki hayvan saldırısından veya açlıktan ölecek. Yani olumsuz bir durum olacaksa o anda olacak ve bitecek. Hayatında sonucunun gelecekte belli olacağı ve beklemek zorunda olduğu hiçbir şey yok. Aynı şekilde beynimiz bunun için de stres hormonlarını üretmeye başladı. Yani olaylara savaş ya da kaç tepkisi vermeye programlandı. Yani o an kaçarsınız veya o an savaşırsınız ama sonucu da o an belli olur. Modern yaşamdaki streslerimizi düşünürsek bunların hiçbirisiyle ne savaşabiliriz ne de onlardan kaçabiliriz. Yani bir olumsuzluk olduğunda beynimiz hala ilkel tepkisi olan savaş ya da kaç tepkisini verir ancak ortada savaşacak bir şey yoktur ve bu yetmezmiş gibi bizi tetikleyen etken de hala var olduğu için bu tepki sürekli yenilenmeye devam eder ve bu derdiniz sonlanana kadar sürer. Sizinle yarın akşama önemli bir konu konuşmak için sözleşen yakın arkadaşınızla buluşmayı beklerken de bu böyledir. Gelecek kaygısı gibi ömrümüzün büyük çoğunluğunu örten sıkıntılarda da.

Yani şu anki hayatımızdaki birçok durum doğamızla çok keskin bir biçimde zıt evrilmiş durumda ve buna ayak uydurmama gibi bir şansımız da yok. Nasıl ki eski çağ adamımız hayatta kalmak için avlanmak zorundaysa biz de bunlarla yaşamak zorundayız.

Şimdi gelelim bunu şu anki hayatımıza nasıl uyarlayabileceğimize. Öncelikle sonucuna sizin bir etkiniz olmayacak bütün olaylara stres yapmayı bırakın çünkü bunun ne size ne de olayın sonucuna hiçbir etkisi olmayacak, ancak aynı şekilde sonucuna etki edebileceğiniz şeylerde elinizden gelenin en iyisini yapın ki o görece kısa süreli olacak stres daha uzun süreler zihninizi meşgul etmesin. Bunu sadece büyük olaylar için söylemiyorum örneğin odanızı toplamak gibi gayet sıradan ama yapılması gereken bir işiniz var. Eğer bunu yapmazsanız o stres duygusu siz farkına varmasanız bile içten içe sizin modunuzu düşürecek. "Bugün de nedensiz bir şekilde hiç keyfim yok." diye bahsettiğimiz çoğu şeyin o bilmediğiniz nedeni bu küçük streslerin birleşiminden oluşuyor. Aynı zamanda işi bitirdiğinizde de bitirdiğiniz için ayrıca mutluluk hormonu salgılanmış oluyor. Bir taşla iki kuş. Bu tür küçük alışkanlıkları hayatınızın her köşesinde uygulamaya başlarsanız bir çok şeyin değiştiğini göreceksiniz. Hayattaki çoğu şeyde olduğu gibi hayatın kendisinde de asıl farkı küçük detaylar oluşturuyor.

Diğer açıdan ise neredeyse tüm meditasyonların ilk adımı nefes alma egzersizidir ve bunun sebebi nefesimize odaklanabilmeyi öğrenerek anda kalmayı başarabilmektir. Tekrar eski çağ adamımıza dönersek geleceği düşünme lüksü olmadığı gibi o andan kopma lüksü de yoktu. Çünkü eğer koparsa öleceğini biliyordu. Günümüzdeki yaşama daha uygun örnekler vermek gerekirse çocukları düşünebiliriz. Çocuklar neden hep mutludur? Çünkü geleceğin veya geçmişin yüklerini taşımazlar, sadece o anları vardır. Düşündüğü şeyler sınav kaygısı, geçim derdi veya geçmişteki pişmanlıkları değildir. Onun için sadece ve sadece o an vardır. Bu sebeptendir ki yaş ve mutluluk genelde ters orantılıdır. Geçen her saat omuzlarımıza hem geçmişin pişmanlıkları hem de geleceğin yükleri daha fazla binmeye başlar. Hayatınızdaki en mutlu anları kabaca düşünün, o anlarda ne düşündüğünüzü düşünün, hepsinde fark edeceksiniz ki o an için sadece o an önemliydi. 

dum loquimur, fugerit invida

aetas: carpe diem, quam minimum credula postero. (Carpe Diem: Odes 1:11 - Horace)

Konuşurken, zamanın kıskançlığı uçup gitmiş olacak
Anı yaşa, yarın da gelip geçecek; dün olacak

        Bizi özel yapan sanılanın aksine iyi davranışlarımız değil, kötü olanlardır. Bu tarafımız bizi özel kılan şeydir çünkü bizim hayat boyunca hangi fırınlarda piştiğimizi gösterir, hayatımızda nelere sahip olduğumuzu, en önemlisi de neye sahip olmadığımızı gösterir. Hayatımızın bir özeti, kendi fıtratımıza kazıdığımız parçalardır bunlar. Örneğin çocukken dışlanılan birinin ileriki hayatında kıskanç biri olması veya çocukluğunu en fakir şartlarda geçiren birinin parayı bulunca açgözlü olması, hayatın şartlarında gayet normal hatta olasılığı daha yüksek olan şeylerdir ve bu bakımdan da parmak izleri misali kişiye özeldir. Kimse siz gibi dışlanmamıştır ya da kimse sizle aynı şartlarda fakir olmamıştır.

        "Kötü" kavramı bize hep düzeltmemiz gereken bir şeyi gösterir. Herhangi birine saçın kötü derseniz yapacağı ilk şey saçını düzeltmek olacaktır. Günlük hayatta farkına bile varmadığımız bir eğilim olarak kötü demek düzelt demektir. Yani her zaman kötü davranış olumsuzdur ve düzeltilmesi gerekir gibi düşünülür ama hayatın genelinde görürüz ki kötü her zaman olumsuz değildir. Hayat kusurludur ve hayatın muhteşemliği mükemmeliğinden değil, kusurluluğundan kaynaklanır. Hepimizin muhteşemliği aslında kusurlarımızdan ve onları nasıl yönlendirdiğimizden gelir. Bu kısımlar size çok peri masalı gibi geliyor olabilir. Birkaç örnekle pekiştirmem gerekirse: Kimse egoist bir insan kadar iyi bir lider olamaz. Kimse çok başarılı bir insanı kıskanan biri kadar ivmeli bir şekilde yükselemez veya en iyi anneler genelde aşırı koruyucu olanlardır. Ancak aynı şekilde bu ego, kıskançlık veya aşırı korumacılık size bir yerden sonra zarar vermeye başlayabilir. Bu noktadan sonra "Kötü" yerini "Size zarar verene" bırakır ki bu da gerçekten olumsuzdur.

           Kendimizi değiştiremeyeceğimiz gibi bu davranışları da değiştiremeyiz. Sadece üzerinde uğraşarak daha iyi saklamayı öğrenebiliriz ki bu saklama eylemi de sadece okul-iş arkadaşlarımız, sokaktaki amca gibi zorunlu sosyallikleri kapsar . Neredeyse her gün bir şekilde görüştüğünüz aile, yakın arkadaş, sevgili gibi istemli sosyal ilişkilerimizi kapsamaz. Çünkü bu saklama eylemi kısa sürelidir ve üzerinde ne kadar çalışırsanız çalışın her gününüzü birlikte geçirdiğiniz bir insandan kendinizi saklayamazsınız. Hala inatla saklamaya devam ederseniz de karşı sizi bu özelliğinizi gördüğü anda ya da siz onun bu özelliğini gördüğünüz anda hiç olmadığı kadar ciddi tartışmalar baş gösterir ve deyimi yerindeyse bir çuval incir berbat olmuş olur. Bu sebeple de bunları gerçek bir ilişki kuracağımız, hayatımızda uzun süre bizimle birlikte olacak insanlarla paylaşmak, hem onların da kendi kötü yönlerini bizimle paylaşacak kadar rahat hissetmelerini, hem de ilerde çıkabilecek potansiyel tartışmaları engellemiş olur. Bunların hepsine ek olarak karşı tarafa eksik yönünüzü gösterebilmek ve onun da size gösterdiğini görmek aranızda daha önce hiç oluşmamış samimiyetin de oluşmasını sağlar. -Ancak burada çok dikkatli olunmalıdır ilk bölümde anlattığım beynin hayatta kalma mekanizması durduk yere oluşmamıştır ve gerçekten hayatınıza almaya değer olmayan insanlarla bu konuşmaları yaparsanız sonu çok kötü yerlere gidebilir.- 

         O zaman asıl soru kötüyü nasıl iyiye çevirebiliriz değil, olumsuzu nasıl olumluya çevirebiliriz olmalıdır. Bunun en temel yolu da bunu kendinize itiraf etmek ve bu özelliklerinize doğru bir şekilde nefes aldırabilmektir. Bu kendinizi saklamaya harcayacağınız enerjiyi yanınızdaki insanlara harcamaktır. Gereksiz zamanlarda dahi baskılayarak ileriki zamanlarda size ve çevrenizdekilere geri dönüşü olmayan zararlar vermesini engellemektir. Bu özellikleri zararlı bir boyuta ulaşana kadar göz ardı etmek yerine kendiniz için olumlu olarak kullanabileceğiniz zamanlarda "Ben buyum." diyebilmektir.

        Bir nevi gerçek kendinizle tekrar tanışmaktır.

"Beraber bir senaryo düşünelim. Akşam saatleri bir kafede tek başınıza oturuyorsunuz. Kahvenizi içerken bir yandan bilgisayardaki işlerinizi hallediyorsunuz. Bir süreden sonra konsantrasyonunuz dağılıyor ve işi bırakıp içerideki insanları gözlemleyerek kahvenizi yudumluyorsunuz. Bu gözlemlerinizde kafede çalan yumuşak ve kısık sesli müzik de size eşlik ediyor. Siz böyle sakin sakin etrafı izlerken bir anda içeriye birisi giriyor. O girdikten sonra bir anda etrafınızdaki her şey değersizleşiyor. Hatta çalan müziği bile duymuyorsunuz ve bu ilk defa gördüğünüz bu insanın aurasına kapılıp bir süre sürükleniyorsunuz. Bu sürüklenme süreci bittikten sonra karnınızda uçuşan kelebekleri hissediyorsunuz.

"Bu sürüklenme sürecinde aklınızdan geçirebileceğiniz tüm romantik senaryoları geçirdiğinizi fark ediyorsunuz ama bu senaryoların aklınıza nereden geldiği hakkında hiçbir fikriniz yok. Hatta bu kişiyi eskiden tanıdığınıza yemin bile edebilirsiniz ve ona bu yüzden ilk görüşte aşık olduğunuzu düşünüyorsunuz. Yoksa o içeri giren kişi paralel bir evrende sizin sevgiliniz olabilir mi?"